دیتاسنتر یا مرکز داده، مکانی است که تجهیزات الکترونیکی مانند سرورها، ذخیره‌سازها، شبکه‌های ارتباطی و سایر تجهیزات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات (IT) را برای ذخیره‌سازی، پردازش و مدیریت داده‌ها و خدمات مرتبط به هم نگهداری می‌کند. این مراکز داده معمولاً دارای امکانات پیشرفته‌ای هستند که برای اطمینان از عملکرد بالا، امنیت، قابلیت دسترسی و پایداری سیستم‌ها استفاده می‌شود. به طور کلی تاریخچه دیتاسنتر ها در جهان با توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات مرتبط است. درادامه تاریخچه اصلی دیتاسنترها مورد بررسی قرار می‌گیرد:
1- اولین دیتاسنترها:
اولین دیتاسنترها در دهه 1950 و 1960 به جهت ذخیره سازی و پردازش اطلاعات ایجاد شدند. این مراکز ابتدا با استفاده از فضای بزرگ و تجهیزات سنگین ایجاد میشدند و عمدتا برای پردازش اطلاعات علمی و نظامی مورد استفاده قرار می گرفت.
2- توسعه فناوری دیتاسنترها:
با پیشرفت فناوری های مرتبط در صنعت دیتاسنترها، مانند: سرورها، ذخیره سازی، شبکه ها و نرم افزارها، دیتاسنترها روز به روز بهبود یافتند. این پیشرفت ها شامل بهره گیری از سیستم های مجازی سازی، ایجاد شبکه های ارتباطی پرسرعت و طراحی تجهیزات خنک کننده مدرن گردید.
3- توسعه دیتسنترهای ابری:
باظهور فناوری ابری و افزایش نیاز به انعطاف پذیری بیشتر و کاهش هزینه ها، دیتاسنترهای ابری به عنوان یک راه حل مورد توجه قرار گرفتند، این دیتاسنترها، منابع ذخیره سازی و محاسباتی را به صورت مجازی فراهم می کنند و به کاربران اجازه می دهند تا به راحتی منابع مورد نیاز خود را مدیریت کنند.
4- پیشرفت در مقیاس پذیری و انعطاف پذیری:
با رشد روز افزون حجم داده ها و نیازهای رو به افزایش کاربران، احتیاج به انعطاف پذیری و مقیاس پذیری بیشتر در دیتاسنترها نمود پیدا کرد، از این رو دیتاسنترهای مدرن بهبود چشمگیری را در زمینه هایی همچون مجازی سازی، مدیریت منابع و استفاده از فناوری ابری داشتند.
5- تحولات اخیر در نگاه به تاریخچه دیتاسنتر
در سال های اخیر دیتاسنترها با توجه به افزایش سطح درخواست به پردازش داده ها و اینترنت اشیا، دچار چالش های تازه ای شدند، این شامل موضوعاتی همچون امنیت دیتاسنترها، استفاده از فناوری های جدید مانند هوش مصنوعی و بهره وری انرژی می شود.
تاریخچه دیتاسنتر ها در ایران
با رشد فناوری اطلاعات و نیاز روزافزون سازمان‌ها و شرکت‌ها به ذخیره‌سازی، پردازش و مدیریت داده‌ها، دیتاسنترها به عنوان بخش مهمی از زیرساخت‌های دیجیتال کشور توسعه پیدا کرده‌اند. در ایران نیز، این مراکز به مرور زمان از ساختارهای ساده به دیتاسنترهای مدرن و استاندارد تبدیل شده‌اند
مرحله اول: آغاز ورود فناوری و نیاز به مراکز داده (دهه ۱۳۷۰)
در دهه ۱۳۷۰، با گسترش استفاده از کامپیوترها در سازمان‌های دولتی و شرکتهای خصوصی، نیاز به ذخیره‌سازی اطلاعات به شکل دیجیتال احساس شد. در این دوران، دیتاسنترها به شکل اتاق‌های سرور کوچک در سازمان‌ها راه‌اندازی میشدند که شامل چند سرور، تجهیزات شبکه و سیستم‌های خنک‌کننده ابتدایی بودند. این مراکز عمدتاً به صورت لوکال (محلی) و بدون اتصال گسترده به اینترنت فعالیت می‌کردند و امنیت و پایداری آن‌ها در سطح بسیار پایینی قرار داشت.
مرحله دوم: رشد شبکه‌های ارتباطی و ایجاد دیتاسنترهای بزرگ‌تر (دهه ۱۳۸۰)
با گسترش شبکه‌های ارتباطی و توسعه اینترنت در کشور، نیاز به دیتاسنترهای حرفه‌ای‌تر افزایش یافت. در این دوره، برخی سازمان‌ها و شرکتهای بزرگ، اتاق‌های سرور خود را توسعه داده و از تجهیزات پیشرفته‌تری مانند UPS، سیستم‌های خنک‌کننده بهینه‌تر، رک‌های استاندارد و سیستم‌های امنیتی بهره بردند.
در همین دوران، شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات میزبانی وب (هاستینگ) و اینترنت به وجود آمدند و اولین دیتاسنترهای خصوصی برای ارائه خدمات میزبانی وب و سرورهای اختصاصی در ایران ایجاد شدند.
مرحله سوم: استانداردسازی و سرمایه‌گذاری‌های کلان (دهه ۱۳۹۰)
در دهه ۱۳۹۰، با توسعه تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک و خدمات آنلاین، شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ به ایجاد دیتاسنترهای استاندارد با ظرفیت بالا روی آوردند. در این دوره، دیتاسنترهای ابری (Cloud Data Centers)، مجازی‌سازی (Virtualization) و فناوری‌های مانیتورینگ پیشرفته مورد توجه قرار گرفتند.
مهم‌ترین تحولات این دوره شامل موارد زیر بود:
✅ راه‌اندازی دیتاسنترهای ملی برای میزبانی اطلاعات دولتی و زیرساخت‌های حیاتی کشور.
✅ ورود شرکتهای خصوصی به حوزه دیتاسنتر و خدمات ابری.
✅ استفاده از استانداردهای بین‌المللی مانند TIA-942 و ISO 27001 در طراحی دیتاسنترها.
✅ افزایش تمرکز بر امنیت سایبری و حفاظت از داده‌ها.
مرحله چهارم: حرکت به سمت دیتاسنترهای مدرن و هوشمند (دهه ۱۴۰۰ تاکنون)
در دهه ۱۴۰۰، نیاز به هوشمندسازی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و امنیت بالاتر در دیتاسنترها افزایش یافته است. در این دوره، شرکتهای بزرگ و دولتی به دنبال ایجاد دیتاسنترهای نسل جدید با ویژگی‌های زیر هستند:
🔹 استفاده از خنک‌کننده‌های پیشرفته مانند خنک‌سازی مایع و هوشمند.
🔹 مانیتورینگ و کنترل خودکار دما، رطوبت و مصرف انرژی.
🔹 تمرکز بر مراکز داده سبز با کاهش مصرف برق و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر.
🔹 گسترش خدمات ابری و مراکز داده توزیع‌شده برای کاهش وابستگی به مراکز فیزیکی.
در حال حاضر، دیتاسنترهای بزرگ ایران مانند دیتاسنترهای شرکتهای مخابراتی، بانک‌ها، دولت الکترونیک و شرکتهای خصوصی، از تجهیزات و استانداردهای جهانی بهره می‌برند و در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دارند.
بزرگترین و معروف ترین دیتاسنترها
دیتاسنترهای بزرگ در دنیا اغلب براساس قابلیت های فنی، اندازه، امنیت و مکان قرارگیری مورد توجه قرار می گیرند.در ادامه به معرفی برخی از بزرگترین و معروف ترین دیتاسنترها در جهان اشاره می شود:
1. Microsoft Azure
مایکروسافت آزور(Microsoft Azure) یکی از بزرگترین شرکت های دیتاسنتر است که دارای دیتاسنترهایی در اقصی نقاط دنیا است. این پلتفرم ابری به عنوان یکی از پیشروها در زمینه ارائه خدمات ابری و محاسبات ابری شناخته می‌شود.
2. Equinix
اکوینیکس (Equinix) همچنین از شرکتهای بزرگ جهان است که در بیش از 250 مکان در سراسرجهان دارای دیتاسنتر است و به عنوان پیشگامان ارائه خدمات اتصال به فضای ابری و مرکز داده شناخته می‌شود.
3. Amazon Web Services (AWS)
آمازون وب سرویسز از پرکاربردترین پلتفرم های ابری جهان است که دارای دیتاسنترهای زیادی در سراسر جهان است. این پلتفرم ابری به عنوان پیشگامی در صنعت ابری معروف است.
4. Google Cloud Platform
گوگل کلاد پلتفرم (Google Cloud Platform) نیز یکی از بزرگترین پلتفرم های ابری جهان است که تحت توسعه گوگل قراردارد . این پلتفرم ابری از دیتاسنترهای متعددی در سراسر جهان برخوردار است و خدمات متنوعی عرضه می‌کند.
5. Digital Realty Trust
دیجیتال ریلتی تراست (Digital Realty Trust) یکی دیگر از بزرگترین شرکت های دیتاسنتر است که در بیش از 20 کشور دیتاسنتر دارد . این کمپانی یکی از بزرگترین مالکان و مدیران دیتاسنتر در جهان شناخته می‌شود.